چوب زبان گنجشک، چوب وَن و یا چوب اَش، یکی از جذاب‌ترین و پرکاربردترین چوب‌ها در بین نجاران و اشخاصی است که در حوزه چوب فعالیت دارند، می‌باشد. این چوب به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود طرفداران زیادی در صنعت چوب دارد. چوب زبان گنجشک به دو اسم دیگر نیز شناخته می‌شود؛ اسم وَن (این اسم در زبان انگلیسی و بسیاری از کشورهای اروپایی رایج است) و اسم اَش ( که در برخی از مناطق ایران به این نام می‌شناسند). ما در این مقاله قصد داریم تا به شناخت بهتر این چوب بپردازیم. در ادامه مقاله به بررسی ویژگی‌های ظاهری و فیزیکی چوب زبان انگشت، کاردبردها و مزایا و معایب استفاده از آن خواهیم پرداخت.

درخت زبان گنجشک

درخت زبان انگشت، اَش یا وَن که با نام علمی Fraxinus شناخته می‌شود، یکی از ارزشمندترین و پرکاربردترین درختان در صنعت چوب است، چرا که از دیرباز چوب برداشت شده از این درخت، همواره مورد توجه انسان‌ها قرار می‌گرفته است. اسم این درخت، زبان گنجشک، از میوه آن گرفته شده، چرا که میوه این درخت به شکل بال‌دار و شبیه زبان گنجشک است. برگ‌های این درخت مرکب و متقابل هستند و در پاییز رنگ آن‌ها به رنگ زیبایی تبدیل می‌شوند.

درخت زبان گنجشک و اجزا آن

مناطق رویش در ایران:

در کشور عزیزمان ایران، درخت زبان گنجشک عموما در مناطق معتدل و کوهستانی بصورت طبیعی رشد می‌کنند. از مهمترین مناطق رویش این درخت میتوان به:

• رشته کوه‌های البزر: در ارتفاعات مختلف کوه‌های البرز به ویژه در مناطق شمالی و مرکزی آن، درخت زبان گنجشک به وفور یافت می‌شود.
• کوه‌های زاگرس: در برخی از مناطق کوهستانی زاگرس نیز درخت زبان گنجشک می‌روید، اما پراکندگی آن به اندازه البرز متمرکز نیست.
• جنگل‌های شمال: در برخی از مناطق جنگلی شمال ایران نیز می‌توان درخت زبان گنجشک را مشاهده کرد.

چوب زبان گنجشک چوب سخت است یا نرم؟

همانطور که پیش‌تر در مقاله چوب‌های سخت و نرم اشاره شد، چوب‌ها به دو دسته کلی سخت و نرم تبدیل می‌شوند. اما بطور کلی:

چوب نرم: به آن دسته از چوب‌هایی اطلاق می‌گردد که سبک‌تر و نرم‌تر هستند، و معمولا از درختان سوزنی‌برگ مانند کاج، سرو و صنوبر بدست می‌آید.

چوب سخت: چوب‌های سخت معمولا از درختان پهن‌برگ مانند بلوط، افرا، گردو، راش و … برداشت می‌شود. این دسته از چوب‌ها معمولا سنگین‌تر و سخت‌تر هستند، رشد کندتری دارند و نسبت به چوب‌های نرم گران‌تر هستند.

چوب زبان گنجشک به طور کلی در دسته چوب‌های سخت قرار دارد اما به این مفهوم نیست که همه انواع چوب زبان گنجشک به یک اندازه سخت باشند. سختی این چوب‌ها بسته به شرایط رشد درخت، سن درخت و بخش‌های مختلف تنه متفاوت است.

مشخصات ظاهری چوب زبان گنجشک

ظاهر چوب زبان گنجشک یا چوب اش

رنگ چوب زبان گنجشک کرم روشن و گاهی زرد کرم رنگ است. این چوب دارای رگه‌های بسیار زیبایی است که ظاهری همچون مرمر ایحاد میکند، همین ویژگی باعث جذابیت بیشتر این چوب می‌شود. چوب زبان گنجشک بافتی متراکم و یکدست دارد، به همین دلیل کار با این چوب بسیار آسان است و به راحتی می‌توان آن را به اشکال مختلف تبدیل نمود.

ویژگی فیزیکی چوب زبان گنجشک

• مقاومت بالا: این چوب، چوبی سخت و محکم است ، به همیت دلیل مقاومت بالایی در برابر ضربه و فشار از خود نشان می‌دهد.
• انعطاف‌پذیری: چوب زبان گنجشک چوب سخت و محکمی است اما با این حال انعطاف‌پذیری بالایی دارد و به راحتی می‌توان به هرطرح مدنظر طراح، تبدیل کرد.
• وزن مناسب: این چوب وزن زیادی ندارد، به همین دلیل کار با آن راحت است.
• دوام بالا: دوام چوب زبان گنجشک بسیار بالاست و در برابر پوسیدگی و حشرات مقاوم می‌باشد.

کاربرد چوب زبان گنجشک

• صنعت مبلمان: به دلیل زیبایی و مقاومت چوب زبان انگشت، از آن برای ساخت مبلمانی مانند میز، صندلی، کمد و … استفاده می‌شود.
• صنعت ساخت وساز: مقاومت و دوام بالای چوب زبان گنجشک باعث می‌شود تا یک انتخاب مناسب برای ساخت کفپوش،پارکت، نرده و سایر المان‌های چوبی باشد.
• ابزارهای چوبی: به دلیل استحکام بالای این چوب، از آن برای ساخت ابزارهای چوبی مانند دسته بیل و کلنگ استفاده می‌شود.
• روکش چوبی: از روکش چوب زبان گنجشک برای روکش کردن لوازم چوبی ساخته شده از چوب‌های دیگر استفاده می‌شود تا ظاهری زیبا را ایجاد کند.
• صنعت ورزش: از آن‌جایی که چوب زبان گنجشک استحکام و دوام بالایی دارد، از آن برای ساخت لوازم ورزشی مانند چوب بیسبال، راکت تنیس و چوب گلف استفاده می‌کنند.
• صنعت موسیقی: چوب زبان گنجشک یکی از چوب‌های مورد استفاده در ساخت سازهای موسیقی می‌باشد. برای مثال در ساخت گیتار و ویولن کاربرد دارد.

استفاده از چوب اش در صنعت مبلمان

مزایای چوب زبان گنجشگ

• ظاهر زیبا: زیبایی هر چوبی یکی از پارامترهای مهم آن است، درباره چوب زبان گنجشک نیز این ویژگی صادق است، چراکه رگه‌های زیبا و رنگ روشن این چوب، جذابیت ظاهری ویژه‌ای را به لوازم ساخته شده با این چوب می‌بخشد.
• مقاومت بالا: مقاومت بالای این چوب در برابر ضربه، فشار، پوسیدگی و حشرات از دیگر مزایای مهم این چوب است که می‌توان از آن در پروژه‌های مختلفی استفاده نمود.
• کارایی بالا: به دلیل بافت یکنواختی که دارد، کار کردن با آن آسان است و به راحتی می‌توان این چوب را برش داد، سوراخ کرد و به آن شکل داد.
• دوام بالا: عمر مفید این چوب بالاست و سال‌های زیادی قابل استفاده می‌باشد.

معایب چوب زبان گنجشک

• قیمت بالا: به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی که این چوب دارد و تقاضای بالای آن، نسبت به چوب‌های دیگر قیمت بالایی دارد.
• حساسیت به پوسیدگی در محیطهای مرطوب: استفاده از چوب زبان گنجشک در محیط‌های بیرون، الخصوص محیط‌هایی با رطوبت بالا توصیه نمی‌شود. چراکه این چوب در برابر رطوبت زیاد مقاوم نیست و دچار پوسیدگی می‌شود.
• مقاومت کم در برابر حشرات: موریانه و سوسک چوب‌خوار دو دشمن اصلی چوب زبان گنجشک هستند و این چوب توانایی مقاومت در برابر این دو را ندارد. برای همین برای استفاده در محیطی که از این دست حشرات زیاد است باید برای محافظت از چوب تمهیداتی اندیشید.
• تغییر رنگ در برابر نور خورشید: تغییر رنگ چوب در برابر نور خورشید یکی از عیب‌هایی است که برخی از چوب ها دارند، که زبان گنجشگ یکی از آن چوب ها است.
• شکاف خوردن هنگام خشک کردن: اگر خشک کردن چوب زبان گنجشک به‌درستی و اصولی انجام نشود، ممکن است که باعث ایجاد شکاف در چوب شود.

البته تمام این عیب‌های چوب زبان گنجشک راه حل دارند، و این عیب‌ها به این معنا نیست که نتوان از آن استفاده کرد.

راهکارهای مقابله با معایب زبان گنجشک:

• ترمو کردن چوب زبان گنجشک: ترموکردن چوب ویژگی‌هایی به چوب‌ها می‌دهد، که استفاده از آن‌ها را دلپذیرتر و بادوام‌تر می‌کند. برای مقابله با مشکل پوسیدگی و افرایش مقاومت این چوب در برابر روطبت و حشرات، می‌توان از چوب زبان گنجشک ترموشده استفاده نمود.
• پوشش های محافظ: روغن چوب، رنگ و لاک از جمله راهکارهایی هستند که می‌توان چوب زبان گنجشک را دربرابر نور خورشید مقاوم کرد تا دچار تغییر رنگ نشود.
• خشک کردن صحیح چوب: خشک کردن چوب از یکسری اصولی پیروی می‌کند که درصورت رعایت آن‌ها، باعث می‌شود تا نه تنها عمر چوب افزایش یابد بلکه از ترک خوردن آن نیز جلوگیری می‌کند. برای اطلاعات بیشتر درباره فواید خشک کردن چوب، می‌توانید از این لینک وارد شوید.

گونه‌های زبان گنجشک:

درخت زبان گنجشک دارای تنوع گونه‌های زیادی است. این درخت در مناطق مختلف جهان به ویژه در نیم‌کره شمالی رشد می‌کند و در طی میلیون‌ها سال تکامل، گونه‌های مختلفی از آن پدید آمده است. عوامل متفاوتی باعث بوجود آمدن این تنوع در گونه‌های درخت زبان گنجشک شده که در زیر به‌صورت خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• شرایط محیطی: عوامل مختلفی مانند آب و هوا، خاک، ارتفاع و عرض جغرافیایی بر رشد و تکامل درخت زبان گنجشک تأثیر گذاشته و منجر به پیدایش گونه‌های مختلف با ویژگی‌های متمایز شده است.
• انطباق با محیط: هر گونه زبان گنجشک برای سازگاری با شرایط محیطی خاص خود ویژگی‌های منحصر به فردی مانند شکل برگ‌ها، اندازه درخت، مقاومت در برابر سرما و خشکسالی را به دست آورده است.
• تکامل جداگانه: در طول زمان، جمعیت‌های مختلف زبان گنجشک از هم جدا شده و به طور مستقل تکامل یافته‌اند که این امر منجر به پیدایش گونه‌های جدید شده است.

گونه‌های مهم زبان گنجشک:

گونه های چوب زبان گنجشک

اگرچه تعداد دقیق گونه‌های زبان گنجشک هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما برخی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گونه‌ها عبارتند از:

• زبان گنجشک آمریکایی (Fraxinus americana): یکی از گونه‌های رایج در آمریکای شمالی است و چوبی سخت و باکیفیت دارد.
• زبان گنجشک اروپایی (Fraxinus excelsior): در اروپا و آسیای غربی پراکنده است و در صنایع چوب‌کاری بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• زبان گنجشک سیاه (Fraxinus nigra): در آمریکای شمالی رشد می‌کند و به دلیل مقاومت در برابر رطوبت، در ساخت سازه‌های چوبی در تماس با آب استفاده می‌شود.
• زبان گنجشک سفید (Fraxinus americana): گونه دیگری از زبان گنجشک است که در آمریکای شمالی یافت می‌شود و چوبی با رنگ روشن دارد.